Hart- en vaatziekten blijven wereldwijd een belangrijke oorzaak van ziekte en sterfte. In Nederland alleen al overlijden jaarlijks duizenden mensen aan aandoeningen aan het hart of de bloedvaten. Toch zijn veel van deze aandoeningen te voorkomen, mits je begrijpt wat er precies speelt in het lichaam.
Het doel? Je op een vriendelijke, begrijpelijke en wetenschappelijk onderbouwde manier helpen om risico’s te herkennen en verstandige keuzes te maken voor je gezondheid.
Wat zijn hart- en vaatziekten?
De term “hart- en vaatziekten” is eigenlijk een verzamelnaam voor allerlei aandoeningen die het hart en de bloedvaten aantasten. Het gaat bijvoorbeeld om:
- Coronaire hartziekte (zoals angina pectoris en hartinfarct)
- Herseninfarct of beroerte
- Perifeer arterieel vaatlijden (vernauwingen in de benen)
- Hartfalen
- Hartritmestoornissen
Al deze aandoeningen hebben gemeen dat ze de bloedtoevoer naar organen of weefsels verstoren. Dat leidt tot zuurstoftekort, schade aan weefsels of zelfs levensbedreigende situaties.
Waarom zijn deze ziekten zo gevaarlijk?
Het hart en de bloedvaten vormen het transportsysteem van je lichaam. Via het bloed worden zuurstof, voedingsstoffen en hormonen verspreid naar organen en spieren. Als dit systeem faalt, kunnen vitale lichaamsfuncties snel in de problemen komen.
Veel hart- en vaatziekten beginnen echter sluipend. Je merkt vaak niets in de beginfase. Pas wanneer er schade is ontstaan — bijvoorbeeld door jarenlang hoge bloeddruk of cholesterol — worden de klachten duidelijk. Daarom wordt hart- en vaatziekte ook wel een “stille moordenaar” genoemd.
Hoeveel mensen hebben ermee te maken?
Volgens gegevens van het RIVM en de Hartstichting:
- Leven ruim 1,5 miljoen Nederlanders met een hart- of vaatziekte.
- Zijn hart- en vaatziekten verantwoordelijk voor ongeveer 25% van alle sterfgevallen in Nederland.
- Neemt de ziektelast toe met de leeftijd, maar komen bepaalde risicofactoren (zoals overgewicht en roken) al op jonge leeftijd voor.
Hoe ontstaan hart- en vaatziekten?
Hoewel genetische aanleg soms een rol speelt, ligt de hoofdoorzaak van hart- en vaatziekten meestal in leefstijl en risicofactoren. De meest voorkomende zijn:
- Hoge bloeddruk (hypertensie)
Dit verhoogt de druk op de wanden van je bloedvaten, waardoor ze sneller slijten of beschadigd raken. - Hoog cholesterol
Vooral het ‘slechte’ LDL-cholesterol draagt bij aan aderverkalking, waarbij bloedvaten vernauwen. - Roken
Roken beschadigt de binnenkant van bloedvaten en verhoogt de kans op stolselvorming. - Diabetes type 2
Een verhoogde bloedsuikerspiegel kan de bloedvaten op lange termijn beschadigen. - Overgewicht en obesitas
Vooral buikvet is schadelijk voor het hart en de stofwisseling. - Ongezonde voeding
Te veel zout, verzadigd vet en suiker verhogen het risico op meerdere risicofactoren. - Beweegtekort
Fysieke inactiviteit vergroot de kans op overgewicht, hoge bloeddruk en insulineresistentie. - Langdurige stress
Stress kan de bloeddruk verhogen en leidt vaak tot ongezonde gewoonten zoals roken of ongezond eten.
Soms spelen ook erfelijke factoren mee, bijvoorbeeld een familiaire aanleg voor hoge bloeddruk of verhoogd cholesterol.
Kun je hart- en vaatziekten voorkomen?
Gelukkig is het antwoord in veel gevallen: ja. Een gezonde leefstijl kan het risico aanzienlijk verlagen. Zelfs als je erfelijke aanleg hebt, kun je door slimme keuzes veel ellende voorkomen. In de volgende delen bespreken we:
- Hoe je hart- en vaatziekten in een vroeg stadium herkent
- Welke symptomen serieus genomen moeten worden
- Wat je vandaag al kunt doen om je hartgezondheid te verbeteren
- En welke rol artsen, medicatie en regelmatige controles spelen
Herken de signalen van hart- en vaatziekten
In het vorige deel bespraken we wat hart- en vaatziekten zijn, hoe ze ontstaan en waarom ze zo gevaarlijk kunnen zijn. Nu richten we ons op iets minstens zo belangrijk: het herkennen van de symptomen. Want hoe eerder je klachten serieus neemt, hoe groter de kans op tijdige behandeling en herstel.
Waarom tijdige herkenning cruciaal is
Veel hart- en vaatziekten ontwikkelen zich langzaam. Aderverkalking, bijvoorbeeld, begint al op jonge leeftijd en geeft vaak pas klachten als de vernauwing ernstig is. Andere aandoeningen, zoals een hartritmestoornis of een plotselinge hartaanval, kunnen juist zeer acuut optreden.
Daarom is het belangrijk dat je weet welke klachten kunnen wijzen op problemen met je hart of bloedvaten — ook al lijken ze op het eerste gezicht onschuldig of vaag.
Veelvoorkomende symptomen bij hart- en vaatziekten
Hieronder vind je de meest voorkomende signalen die kunnen wijzen op hart- of vaatproblemen. Let op: de klachten verschillen per aandoening, en niet iedereen ervaart dezelfde symptomen.
Pijn op de borst (angina pectoris)
- Drukkende, beklemmende of branderige pijn in het midden van de borst
- Uitstraling naar armen, schouders, hals, kaak of rug
- Klachten vaak tijdens inspanning of stress, en verminderen in rust
Kortademigheid
- Bij inspanning sneller buiten adem zijn dan normaal
- Ook in rust kunnen benauwdheid of ademnood optreden (vooral bij hartfalen)
Extreme vermoeidheid
- Onverklaarbare uitputting, vooral bij lichte inspanning
- Niet uitgerust wakker worden of continu moe zijn
Duizeligheid of flauwvallen
- Komt voor bij een lage bloeddruk of hartritmestoornis
- Soms ook bij ernstige vernauwing van de halsslagader
Zwelling in enkels of benen
- Meestal door vochtophoping (oedeem), vaak bij hartfalen
- Kan samengaan met gewichtstoename zonder duidelijke oorzaak
Onregelmatige hartslag of hartkloppingen
- Een bonzend, snel of juist traag ritme
- Het gevoel dat het hart “overslaat” of onregelmatig klopt
Hoe zit het met beroertes (herseninfarcten)?
Bij een beroerte telt elke minuut. De bekendste signalen zijn samen te vatten met het FAST-principe:
- Face – Scheve mond of scheef gezicht
- Arms – Eén arm zakt weg of is verlamd
- Speech – Moeite met praten of onduidelijke spraak
- Time – Bel direct 112 bij deze signalen
Een beroerte wordt vaak veroorzaakt door een stolsel in een hersenslagader (herseninfarct), of een gescheurd bloedvat in de hersenen (hersenbloeding). Beide zijn levensbedreigend.
Verschillen tussen mannen en vrouwen
Het is belangrijk te weten dat vrouwen soms andere symptomen ervaren dan mannen. Terwijl mannen vaker de klassieke klacht van pijn op de borst voelen, kunnen vrouwen ook klachten hebben als:
- Pijn in de bovenbuik of rug
- Misselijkheid of braken
- Ongewone vermoeidheid
- Duizeligheid
- Drukkend gevoel in de hals of kaak
Deze minder “typische” klachten worden vaak niet direct herkend als hartproblemen, waardoor vrouwen later medische hulp zoeken en het risico op schade toeneemt.
Wanneer moet je naar de dokter?
Twijfel je over je klachten? Neem dan altijd contact op met je huisarts, zeker als:
- De klachten plotseling ontstaan
- Ze terugkeren of verergeren
- Ze optreden bij inspanning, stress of in rust
- Ze samengaan met duizeligheid, flauwvallen of zweten
Bij acute klachten, zoals hevige borstpijn, verlammingsverschijnselen of bewustzijnsverlies, bel je altijd direct 112.
Belangrijk om te onthouden
Hart- en vaatziekten kunnen zich op veel verschillende manieren uiten. Niet alle klachten zijn even duidelijk, en sommige worden verward met stress, spierpijn of vermoeidheid. Maar juist omdat hart- en vaatproblemen ernstig zijn, is het beter om bij twijfel wél te handelen dan te laat.
Zo bescherm je je hart – bewezen leefstijlaanpassingen
Nu je weet wat hart- en vaatziekten zijn en welke symptomen je serieus moet nemen, is het tijd voor een van de belangrijkste vragen: wat kun je zelf doen? Gelukkig kun je met een aantal praktische en haalbare keuzes je risico op hartproblemen aanzienlijk verlagen. Gezond leven hoeft niet ingewikkeld te zijn, maar vraagt wel om bewustzijn en volhouden.
Kleine veranderingen, groot effect
Veel mensen denken dat je je hele leven moet omgooien om hart- en vaatziekten te voorkomen. Dat is niet nodig. De wetenschap laat zien dat al kleine verbeteringen in leefstijl grote gezondheidswinst kunnen opleveren. Hier volgen de zes belangrijkste pijlers van hartgezondheid:
1. Zorg voor een gezond voedingspatroon
Een gezond hart begint op je bord. Wat je eet, heeft direct invloed op je bloeddruk, cholesterol, bloedsuiker en lichaamsgewicht.
Aanbevolen:
- Veel groenten, fruit, volkoren granen en peulvruchten
- Vette vis (zoals zalm of makreel) één tot twee keer per week
- Onverzadigde vetten (zoals olijfolie, noten en avocado)
- Zoutarme voeding (maximaal 6 gram zout per dag)
Beperk liever:
- Bewerkt vlees, zoals worst en bacon
- Verzadigde vetten (zoals in roomboter, volvette kaas en gebak)
- Toegevoegde suikers (in frisdrank, koek en snoep)
- Te veel alcohol
Wetenschappelijke onderbouwing:
De richtlijnen van het Voedingscentrum en de Gezondheidsraad zijn gebaseerd op jarenlange studies, zoals de EPIC-studie en de PURE-studie, die aantonen dat een mediterraan eetpatroon het risico op hart- en vaatziekten verlaagt.
2. Beweeg regelmatig
Je hoeft geen marathonloper te worden om je hart gezond te houden. Regelmatig bewegen helpt om:
- De bloeddruk te verlagen
- Het HDL-cholesterol (‘goede’ cholesterol) te verhogen
- Stress te verminderen
- Het lichaamsgewicht op peil te houden
Wat wordt aanbevolen?
- Minimaal 150 minuten matige inspanning per week (zoals stevig wandelen, fietsen of tuinieren)
- Liefst verspreid over meerdere dagen
- Extra winst bij spierversterkende oefeningen, zoals yoga of krachttraining
Tip: gebruik een stappenteller of app om je activiteit bij te houden. Ook huishoudelijk werk of traplopen telt mee.
3. Stoppen met roken
Roken is een van de grootste veroorzakers van hart- en vaatziekten. Het beschadigt de vaatwanden, verhoogt het risico op bloedstolsels en verlaagt het zuurstofgehalte in je bloed.
De voordelen van stoppen:
- Binnen 20 minuten daalt je bloeddruk
- Binnen 24 uur is het koolmonoxide uit je lichaam verdwenen
- Na 1 jaar is je risico op hart- en vaatziekten met 50% verminderd
Stoppen met roken is moeilijk, maar zeker haalbaar met goede begeleiding. Je huisarts, de Hartstichting of stoppenmetroken.nl kunnen je helpen.4. Beperk stress en zorg voor ontspanning
Langdurige stress verhoogt de bloeddruk en stimuleert ongezonde gewoonten, zoals overeten, roken of alcoholgebruik.
Wat helpt bij stress?
- Dagelijks ontspanningsmomenten inbouwen (ademhaling, wandelen, muziek)
- Grenzen leren stellen op het werk of thuis
- Sociale steun zoeken bij vrienden of familie
- Mindfulness, meditatie of professionele hulp bij chronische stress
Uit onderzoek blijkt dat mensen met een goede balans tussen inspanning en ontspanning een lager risico hebben op hartproblemen.
5. Slaap is geen luxe
Chronisch slaaptekort is gelinkt aan hoge bloeddruk, overgewicht en ontstekingsprocessen in het lichaam.
Voor een gezond hart geldt:
- Slaap idealiter tussen de 7 en 9 uur per nacht
- Zorg voor een vast slaapritme
- Vermijd schermgebruik en cafeïne in het laatste uur voor het slapen
Mensen die slecht slapen, hebben volgens diverse onderzoeken een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, ongeacht hun gewicht of bloeddruk.
6. Regelmatige medische controle
Sommige risicofactoren voel je niet. Hoge bloeddruk, cholesterol of beginnende diabetes merk je vaak pas laat. Daarom is het verstandig om deze waarden af en toe te laten controleren:
- Bloeddrukmeting
- Cholesterolprofiel
- Bloedsuikerspiegel
- BMI en middelomtrek
Mensen boven de 40, of met familieleden die vroeg hartproblemen kregen, doen er goed aan dit jaarlijks met hun huisarts te bespreken.
Medische hulp, behandeling en conclusie
We hebben inmiddels besproken wat hart- en vaatziekten zijn, hoe je ze herkent en hoe je zelf invloed kunt uitoefenen via leefstijl. Maar soms zijn leefstijlaanpassingen alleen niet voldoende. In dit laatste deel kijken we naar wat de medische wereld kan betekenen in het voorkomen en behandelen van hart- en vaatziekten.
Wanneer zijn medicijnen nodig?
Als je risicofactoren zoals hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterol of diabetes hebt, kunnen medicijnen nodig zijn om het risico op hart- en vaatziekten te verlagen. Dat betekent niet dat je “faalt” met je leefstijl – het is vaak een combinatie van beide die het beste werkt.
Veelgebruikte medicijnen zijn:
- Bloeddrukverlagers (zoals ACE-remmers of bètablokkers)
- Cholesterolverlagers (zoals statines)
- Bloedverdunners (zoals aspirine of clopidogrel)
- Medicatie tegen hartritmestoornissen
- Insuline of bloedsuikerverlagers bij diabetes
Je arts zal altijd een afweging maken op basis van je leeftijd, gezondheid, familiegeschiedenis en actuele metingen.
Welke behandelingen zijn er bij hartproblemen?
Wanneer hart- en vaatziekten zich al hebben ontwikkeld, kan een behandeling nodig zijn. De aard van de behandeling hangt af van de ernst van de aandoening.
Mogelijke ingrepen:
- Dotterbehandeling (angioplastiek): vernauwde bloedvaten worden opgerekt en vaak voorzien van een stent.
- Bypassoperatie: er wordt een omleiding gemaakt langs een ernstig vernauwde slagader.
- Pacemaker of ICD: bij hartritmestoornissen kan een apparaatje nodig zijn dat het hartritme regelt.
- Klepreparatie of vervanging: bij ernstige hartklepproblemen.
- Harttransplantatie: in zeldzame, zeer ernstige gevallen.
Naast deze ingrepen blijven leefstijlveranderingen belangrijk, óók na behandeling.
Conclusie: je hart beschermen begint vandaag
Hart- en vaatziekten zijn nog altijd de grootste veroorzaker van ziekte en sterfte in Nederland. Maar het goede nieuws is: je hebt zelf invloed. Door te kiezen voor een gezond voedingspatroon, voldoende beweging, minder stress, goede slaap en regelmatige controles, verklein je de kans op hartproblemen aanzienlijk.
Het draait niet om perfectie, maar om bewuste keuzes. En als medische hulp nodig is, zijn er effectieve behandelingen beschikbaar. Het belangrijkste is: wees alert op signalen, wacht niet onnodig lang, en praat met je huisarts als je twijfelt. Een gezond hart is het waard om elke dag aandacht aan te besteden.
Veelgestelde vragen (FAQ)
Wat is het verschil tussen een hartinfarct en een beroerte?
Een hartinfarct ontstaat wanneer een bloedvat naar het hart verstopt raakt. Bij een beroerte gaat het om een bloedvat in de hersenen. Beide vereisen direct medische hulp.
Kun je hart- en vaatziekten volledig genezen?
Sommige aandoeningen, zoals een milde hoge bloeddruk, kunnen verdwijnen met leefstijl. Ernstigere problemen zijn vaak blijvend, maar met de juiste behandeling goed onder controle te houden.
Zijn vrouwen echt anders als het gaat om hartklachten?
Ja. Vrouwen hebben vaker atypische symptomen zoals vermoeidheid of misselijkheid in plaats van klassieke pijn op de borst. Daarom is extra alertheid belangrijk.
Heeft stress echt invloed op je hart?
Ja. Langdurige stress verhoogt je bloeddruk en stimuleert ongezond gedrag. Ontspanningstechnieken en voldoende rust zijn daarom belangrijk.
Vanaf welke leeftijd moet je je laten controleren?
Vanaf 40 jaar is het verstandig om jaarlijks je bloeddruk, cholesterol en bloedsuiker te laten meten. Bij erfelijke belasting kan dit eerder.
Bronnen en meer informatie
- Gezondheidsraad. (2021). Richtlijnen goede voeding 2021. Den Haag: Gezondheidsraad.
ISBN: 978-90-5549-925-1 - Voedingscentrum. (2020). Schijf van Vijf – Richtlijnen Gezonde Voeding. Den Haag: Stichting Voedingscentrum Nederland.
ISBN: 978-90-71740-79-4 - World Health Organization (WHO). (2021). Cardiovascular diseases (CVDs).
[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds)]
(Geen ISBN/DOI, wel officiële bron van de WHO) - Yusuf, S., Hawken, S., Ounpuu, S., Dans, T., Avezum, A., Lanas, F., … & INTERHEART Study Investigators. (2004). Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case-control study. The Lancet, 364(9438), 937–952.
DOI: 10.1016/S0140-6736(04)17018-9
S2CID: 7335083
ISSN: 0140-6736 - Mente, A., De Koning, L., Shannon, H. S., & Anand, S. S. (2009). A systematic review of the evidence supporting a causal link between dietary factors and coronary heart disease. Archives of Internal Medicine, 169(7), 659–669.
DOI: 10.1001/archinternmed.2009.38
ISSN: 0003-9926
S2CID: 206788892 - Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). (2020). Standaard CVRM – Cardiovasculair risicomanagement.
ISBN: 978-90-5564-231-2 - Hartstichting. (2023). Feiten & cijfers over hart- en vaatziekten in Nederland.
https://www.hartstichting.nl
(Geen ISBN of DOI, maar officiële landelijke gezondheidsbron) - Thuisarts.nl (NHG/Ministerie van VWS). (2023). Risico op hart- en vaatziekten verlagen.
https://www.thuisarts.nl
(Officiële overheidsinformatie, geen ISBN/DOI) - Cappuccio, F. P., Kerry, S. M., Forbes, L., & Donald, A. (2004). Blood pressure control by home monitoring: meta-analysis of randomised trials. BMJ, 329(7458), 145.
DOI: 10.1136/bmj.38121.684410.AE
ISSN: 0959-8138
S2CID: 72867490 - Hartstichting. (n.d.). Steun hart- en vaatpatiënten. Nu en later.
https://www.hartstichting.nl - Thuisarts.nl. (n.d.). Risico hart- en vaatziekten verlagen.
https://www.thuisarts.nl - Voedingscentrum. (n.d.). Richtlijnen goede voeding.
https://www.voedingscentrum.nl - Gezondheidsraad. (2021). Voedingsrichtlijnen voor volwassenen.
https://www.gezondheidsraad.nl - RIVM. (2023). Volksgezondheid Toekomst Verkenning.
https://www.vtv2018.nl - Bronnen Gezondheid en afvallen
